bcci new rules : आशिया कप स्पर्धेची चर्चा सुरू असतानाच, भारतीय क्रिकेट नियामक मंडळाने (BCCI) एक महत्त्वपूर्ण आणि ऐतिहासिक निर्णय घेतला आहे, ज्याची सध्या जोरदार चर्चा सुरू आहे. हा निर्णय आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधील नियमांपेक्षा वेगळा असून, यामुळे देशांतर्गत क्रिकेटमध्ये खेळाडूंच्या दुखापतींमुळे संघाच्या कामगिरीवर होणारा परिणाम कमी होण्यास मदत होणार आहे. ‘सीरियस इंजुरी रिप्लेसमेंट‘ (गंभीर दुखापतग्रस्त खेळाडू बदल) हा नवीन नियम काय आहे, तो कोणाला लागू होईल आणि त्याचे क्रिकेटवर काय परिणाम होतील, याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
bcci new rules च्या नियमात मोठा बदल: खेळाडूंच्या दुखापतींवर नवीन उपाय
क्रिकेट हा अनपेक्षित दुखापतींचा खेळ आहे. सामन्यादरम्यान खेळाडू जायबंदी झाल्यास अनेकदा संघाला मोठा फटका बसतो. यावर उपाय म्हणून, बीसीसीआयने देशांतर्गत मल्टी-डे सामन्यांसाठी एक महत्त्वपूर्ण नियम लागू केला आहे. आता, जर एखादा खेळाडू सामना सुरू असताना गंभीर दुखापतीमुळे पुढे खेळू शकत नसेल, तर त्याच्याऐवजी समान पात्रतेचा (Same Eligibility) बदली खेळाडू तातडीने मैदानात उतरवता येणार आहे.
या नियमाची कल्पना तेव्हा आली, जेव्हा इंग्लंडविरुद्धच्या एका मालिकेत भारताचा आघाडीचा फलंदाज ऋषभ पंत सामन्यादरम्यान जायबंदी झाला होता. त्यावेळी भारताचे प्रशिक्षक गौतम गंभीर यांनी मागणी केली होती की, सामना खेळताना जायबंदी झालेल्या खेळाडूऐवजी बदली खेळाडू तातडीने उपलब्ध करून देण्यात यावा. मात्र, इंग्लंडचा तत्कालीन कर्णधार बेन स्टोक्सने यावर मतभेद व्यक्त करत दुखापती हा खेळाचाच एक भाग असून बदली खेळाडू देणे योग्य ठरणार नाही, असे म्हटले होते. अखेरच्या कसोटीत ख्रिस वोक्ससारखा महत्त्वाचा गोलंदाज जायबंदी झाल्याने इंग्लंडलाही याचा फटका बसला होता. या अनुभवांच्या पार्श्वभूमीवर, बीसीसीआयने खेळाडूंच्या हितासाठी आणि स्पर्धेची गुणवत्ता टिकवण्यासाठी हा महत्त्वपूर्ण बदल करण्याचा निर्णय घेतला आहे.
कधी लागू होईल bcci new rules आणि कोणाला मिळेल संधी ?
हा नवीन नियम 2025-26 हंगामापासून देशांतर्गत मल्टी-डे (Multi-Day) क्रिकेट स्पर्धांमध्ये लागू होईल. यामध्ये दुलीप करंडक (Duleep Trophy), रणजी करंडक (Ranji Trophy), कूचबिहार करंडक (Cooch Behar Trophy) (19 वर्षांखालील) आणि कर्नल सी. के. नायडू करंडक (Col. C. K. Nayudu Trophy) (23 वर्षांखालील) या स्पर्धांचा समावेश आहे. याचा अर्थ, या चार-दिवसीय किंवा त्याहून अधिक दिवसांच्या सामन्यांमध्येच बदली खेळाडूची सोय उपलब्ध असेल.
या नियमांतर्गत, गंभीर दुखापतग्रस्त झालेल्या खेळाडूऐवजी बदली खेळाडू देण्यासाठी निवड समिती (Selection Committee) आणि सामनाधिकाऱ्यांची (Match Referee) मंजुरी घेणे अनिवार्य असेल. विशेष म्हणजे, बदली खेळाडू हा दुखापतग्रस्त खेळाडूसारख्याच प्रकारचा असावा. म्हणजेच, जर फलंदाज जायबंदी झाला असेल, तर त्याच्या जागी फलंदाजच, गोलंदाज जायबंदी झाला असेल तर गोलंदाजच, आणि यष्टीरक्षक जायबंदी झाल्यास यष्टीरक्षकच बदली म्हणून खेळू शकेल. हा अंतिम निर्णय सामनाधिकाऱ्यांच्या हातात असेल.
मर्यादित षटकांच्या क्रिकेटमध्ये नाही लागू!
बीसीसीआयने हा नियम लागू करताना एक महत्त्वाची अट ठेवली आहे: हा नियम मर्यादित षटकांच्या (Limited Overs) क्रिकेट स्पर्धांसाठी लागू नसेल. याचा अर्थ, विजय हजारे वनडे स्पर्धा (Vijay Hazare One-Day Tournament) आणि सैयद मुश्ताक अली टी-20 स्पर्धा (Syed Mushtaq Ali T-20 Tournament) या स्पर्धांमध्ये ‘सीरियस इंजुरी रिप्लेसमेंट’ची अंमलबजावणी होणार नाही. यामागचे कारण म्हणजे, मर्यादित षटकांच्या सामन्यांमध्ये जलद गतीने निर्णय घ्यावे लागतात आणि बदली खेळाडू लगेच उपलब्ध करून देणे अधिक गुंतागुंतीचे असू शकते. तसेच, आयपीएलसाठी (IPL) हा नियम लागू करायचा की नाही, याबाबत बीसीसीआयने अद्याप कोणताही निर्णय घेतलेला नाही.
आयसीसीचा नियम आणि बीसीसीआयचा अनोखा पुढाकार
आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद (ICC) च्या नियमांनुसार, खेळाडूची बदली केवळ ‘कन्कशन‘ (Concussion – डोक्याला गंभीर दुखापत होऊन शुद्ध हरपणे) झाल्यासच करता येते. अशा परिस्थितीत, दुखापतग्रस्त खेळाडू किमान सात दिवस कोणत्याही प्रकारचा सामना खेळू शकत नाही. कन्कशन सब्स्टिट्यूट हा नियम फक्त डोक्याला इजा झालेल्या आणि खेळ पुढे चालू ठेवणे शक्य नसलेल्या खेळाडूंसाठीच लागू असतो.
या तुलनेत, बीसीसीआयने गंभीर दुखापतींच्या सर्व प्रकारांसाठी बदली खेळाडू उपलब्ध bcci new rules करून देण्याचा निर्णय घेऊन एक ऐतिहासिक पाऊल उचलले आहे. क्रिकेटसाठी अशा प्रकारचा नियम लागू करणारे बीसीसीआय हे जगातील पहिले क्रिकेट बोर्ड ठरले आहे. फुटबॉल किंवा हॉकीसारख्या सांघिक खेळांमध्ये बदली खेळाडू तातडीने उपलब्ध होतात, मात्र क्रिकेटमध्ये ही सुविधा आतापर्यंत मर्यादित होती. बीसीसीआयने घेतलेला हा निर्णय खेळाडूंच्या आरोग्याप्रती त्यांची कटिबद्धता दर्शवतो, तसेच दुखापतींमुळे संघाच्या रणनितीवर होणारा परिणाम कमी करून स्पर्धेची गुणवत्ता वाढवतो.
निष्कर्ष: भारतीय क्रिकेटसाठी एक सकारात्मक बदल
बीसीसीआयने देशांतर्गत क्रिकेटमध्ये लागू केलेला ‘सीरियस इंजुरी रिप्लेसमेंट‘ नियम हा भारतीय क्रिकेटमधील एक महत्त्वाचा आणि सकारात्मक बदल ( bcci new rules )आहे. यामुळे दुखापतग्रस्त खेळाडूंना अधिक सुरक्षितता मिळेल, तर संघांनाही अनपेक्षित दुखापतींमुळे मोठ्या नुकसानीला सामोरे जावे लागणार नाही. अहमदाबादमध्ये नुकत्याच झालेल्या पंचांच्या कार्यशाळेत या नवीन नियमाची माहिती देण्यात आली असून, त्याची अंमलबजावणी दुलीप करंडक स्पर्धेपासून होणार आहे. यामुळे भविष्यात भारतीय देशांतर्गत क्रिकेट आणखी मजबूत आणि स्पर्धात्मक बनेल यात शंका